Đầu năm 1979, cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc nổ ra, lớp thanh niên Việt Nam bấy giờ không ai mà không biết đến những giai điệu hừng hực khí thế ra trận của "Không được đụng đến Việt Nam", "Những đôi mắt mang hình viên đạn", "Bài ca biên giới"…
Trong số những ca khúc giai đoạn này, có một bài để lại ấn tượng lớn trong tôi: Takano - nhân chứng quả cảm của nhạc sĩ Phó Đức Phương. Có lẽ đây là ca khúc đầu tiên ở Việt Nam viết về nghề báo, nhà báo - một nhà báo cụ thể. Nhưng đó lại là nhà báo nước ngoài.
Nhân vật được ngợi ca trong bài hát là nhà báo Isayo Takano (1943 – 1979). Takano là đặc phái viên tại Hà Nội của báo Akahata - cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Nhật Bản.
Nhà báo Takano (đeo kính) trong một lần tác nghiệp ở biên giới phía Bắc - (Ảnh tư liệu báo Nhân Dân)
Isayo Takano tốt nghiệp khoa Tiếng Việt, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội năm 1971. Anh là dịch giả hai tác phẩm nổi tiếng của văn học Việt Nam kháng chiến: Người mẹ cầm súng của Nguyễn Thi và Áo trắng của Nguyễn Văn Bổng (Shinnihon xuất bản 1980).
Năm 1979, anh quay lại Việt Nam với tư cách nhà báo đưa tin về cuộc chiến biên giới Việt - Trung. Ngày 6/3/1979, trong lúc chụp ảnh tại chiến trường biên giới, anh đã ngã xuống tại Lạng Sơn vì đạn bắn tỉa từ bờ bên kia sông Kỳ Cùng. Anh hy sinh khi đang tác nghiệp trước những viên đạn oan nghiệt của quân đội Trung Quốc tại biên giới Việt - Trung. Cái chết của anh bấy giờ đã dấy lên làn sóng phẫn nộ trong nhân dân Việt Nam, đặc biệt là giới báo chí, văn nghệ.
Cảm phục trước sự hy sinh cao cả của nhà báo Takano, nhạc sĩ Phó Đức Phương đã viết ca khúc Takano - nhân chứng quả cảm. Bài hát là một khúc mặc niệm, khúc tráng ca. Day dứt, nao lòng. Hào hùng, xúc động. Giai điệu đậm chất dân gian, với sự kết hợp tài tình những luyến láy của dân ca Nhật Bản và làn điệu hát then của dân ca Việt Nam:
“Xin hát về người con của đất nước tuyết trắng Fuji hùng vĩ. Anh đã đến quê tôi trong những ngày lửa khói, tâm hồn anh tươi thắm như hoa anh đào hé nở. Vinh quang thuộc về anh, người chiến sĩ đã hy sinh vì chân lý. Dòng máu ấm tình người, anh dâng hiến cuộc sống. Ngược không gian anh đi, băng suốt thời gian anh đi, ngàn giông tố gian nguy anh không hề ngơi nghỉ.
Ôi! Isayo Takano! Đến với dòng sông nơi anh ra đi ngày ấy… Ôi! Isayo Takano! Chiều nay tôi đứng đây nghe lưng trời gió nổi! Ôi! Isayo Takano! Chặng đường anh qua hôm nay hoa đang nở thắm! Ôi! Isayo Takano! Gửi tới quê anh mối tình lắng sâu lòng tôi!
Chân lý rồi sẽ toàn thắng, tình anh còn mãi nồng thắm, đẹp thay tuổi xuân Takano! Chân lý ngời sáng đường ta, tình anh vượt muôn trùng xa, bạn ơi có nghe chăng một bài ca: Takano!”
Lời bài hát không dài nhưng cũng đủ sức dựng lên tượng đài Takano, một nhà báo, một nhân chứng trong cuộc chiến tranh vệ quốc của Việt Nam. Lời ca cũng toát lên chủ nghĩa yêu nước, thấm đượm lý tưởng đấu tranh vì công lý và lý tưởng dấn thân của những người làm báo.
Chân dung nhà báo Takano - (Ảnh tư liệu)
Mười ngày sau cái chết của nhà báo Takano, nhà thơ Anh Ngọc cũng có bài thơ, trong đó có đoạn viết:
"Tiếng súng bạo tàn rồi sẽ bị lãng quên
Duy cái tiếng khẽ khàng kia còn lại
Tiếng bền bỉ của ngón tay bấm máy
Lẫn vào trong nhịp đập trái tim"
Hiện nay, phần mộ của nhà báo Isayo Takano vẫn còn ở Nghĩa trang liệt sĩ Hoàng Đồng - tỉnh Lạng Sơn.
Một hình ảnh chiến trường biên giới phía Bắc năm 1979 - (Ảnh tư liệu)
Có một điều đáng tiếc là chưa rõ vì sao một bài hát hay đến thế lại không được nghe lại trên các phương tiện nghe nhìn hay sân khấu biểu diễn nhiều năm qua. Thế hệ nhà báo trẻ hiện nay ít ai biết về IsayoTakano, càng ít người biết về bài hát ấy. Dẫu quá khứ đã qua đi, nhưng những bài học về Takano vẫn muôn đời có ích cho nhiều thế hệ. Chủ đề bài hát đặt ra là vấn đề muôn thuở, là câu chuyện nhân văn, là chuyện lý tưởng cống hiến.
Mong rằng giai điệu Takano - nhân chứng quả cảm sẽ có dịp vang lại, ít nhất trong những lần sinh hoạt của giới làm báo, giới truyền thông!
Phan Văn Tú