Trên màn ảnh nhỏ thời gian qua, chúng ta đã chứng kiến nhiều nhân vật nổi tiếng như nghệ sĩ, chuyên gia, bác sĩ… tự đặt máy quay, nhìn vào ống kính và trả lời câu hỏi phỏng vấn của phóng viên đang ở cách đó khá xa, thậm chí có khi tới nửa vòng trái đất.
Không cần gặp nhân vật mà vẫn thực hiện phỏng vấn truyền hình được, tất nhiên, đó là việc chẳng đặng đừng do hoàn cảnh “giãn cách xã hội” theo yêu cầu của Chính phủ. Covid-19 đã và đang làm thay đổi nhiều thứ.
Những khoảng cách giao tiếp cá nhân phổ biến (trong giao tiếp thân mật, giao tiếp cá nhân, giao tiếp xã hội, giao tiếp công cộng)
“Quả bong bóng vô hình”
Thử tưởng tượng tình huống, một cô gái trẻ, trong môi trường khép kín như thang máy chẳng hạn, với chỉ một người đàn ông lạ. Trong trường hợp này, cô gái sẽ cảm thấy khá an toàn nếu khoảng cách là toàn bộ chiều rộng của thang máy. Nếu người đàn ông đứng gần lại, xu hướng là cô gái sẽ nhích ra xa. Và trong bối cảnh này, nếu người đàn ông đến gần hơn ½ chiều rộng của thang máy thì cô gái sẽ chuẩn bị tư thế phòng vệ. Nếu người đàn ông cả gan xóa bỏ khoảng cách, nhiều khả năng là người đàn ông sẽ bị ăn một cú đá hoặc một cái bạt tai.
Có thể hình dung, mỗi người chúng ta đều đang mang theo, hoặc nói cách khác, là đang được bao bọc bởi một quả bong bóng vô hình, mỏng manh dễ vỡ. Quả bong bóng vô hình ấy có thể to nhỏ khác nhau tùy thuộc vào nền văn hóa mà người đó sinh trưởng. Bong bóng vô hình ấy cũng có thể to nhỏ khác nhau tùy thuộc vào môi trường cụ thể mà người đó tồn tại, đối tượng cụ thể mà người đó giao tiếp. Bong bóng vô hình có thể có đường kính lên đến hàng chục mét, lại cũng có thể thu nhỏ vừa đúng bằng con người thật của chủ thể. Hiểu một cách nôm na, quả bóng vô hình ấy, là giới hạn mà chủ thể có được cảm giác an toàn thoải mái, trong tương quan với những người xung quanh.
Và vì là quả bong bóng nên nó vốn dễ bị tổn thương. Cũng giống như, mỗi người đều rất dễ cảm thấy ngượng ngùng, khó chịu, hoảng sợ, thậm chí phản kháng dữ dội… khi giữa mình và các đối tượng xung quanh không được duy trì một khoảng cách thích hợp. Mỗi chúng ta đều có thể quan sát để nhận ra, quả bong bóng vô hình của riêng mình đang tồn tại như thế nào. Điều thú vị là, quả bong bóng này còn được đo bởi nhiều yếu tố khác, ví dụ như mùi hương, âm thanh… chẳng hạn. Nên quả bong bóng cũng có thể bị tổn thương nếu ai đó xung quanh sử dụng mùi nước hoa nồng nặc, hoặc nói quá lớn.
Các nhà nghiên cứu cũng đã khảo sát và đưa ra vài thống kê: Khoảng cách cá nhân khi tương tác giữa bạn thân hay người nhà: Khoảng gần 46 đến 76 cm; khoảng xa 76 đến 122 cm. Khoảng cách xã hội khi giao tiếp với người quen biết: Khoảng gần 1.2 đến 2.1 m; khoảng xa 2.1 đến 3.7 m. Khoảng cách công cộng khi phát ngôn trước công chúng: Khoảng gần 3.7 đến 7.6 m; khoảng xa 7.6 m hoặc hơn. Tuy nhiên đây là các kết quả nghiên cứu của phương Tây. Trong khi đó, trái “bong bóng vô hình” là rất khác biệt trong văn hóa Đông Tây.
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra, những người sống ở nơi có mật độ dân số cao thường có yêu cầu thấp về không gian cá nhân. Công dân của Ấn Độ hay Nhật Bản thường có không gian cá nhân nhỏ hơn những người ở thảo nguyên Mông Cổ.
Tuy xa mà gần
Gia đình Chris ở một thị trấn nhỏ của nước Anh mấy ngày nay chìm trong lo lắng. Mẹ Chris bệnh nặng nhưng con cháu đều không được về thăm vì dịch bệnh. Mọi việc đều trông cả vào nhân viên y tế. Những ngày này, giãn cách xã hội đang trở thành yêu cầu tối quan trọng ở hầu hết các quốc gia trên toàn thế giới. Trái bong bóng vô hình được xác định ít nhất là 2m trong mọi tình huống giao tiếp, đặc biệt là giao tiếp ngoài gia đình. Việc ai ở đâu ở yên đó, đã khiến cho rất nhiều người thân không đến được với nhau trong một thời gian dài và mọi không gian giao tiếp đều được khuyến khích giãn rộng thêm.
Học trực tuyến cũng là hình thức giao tiếp xã hội đặc biệt, ở đó các khoảng cách vật lý rất xa được kéo lại gần(Nguồn ảnh: Makarovada/Shutterstock.com)
Hàng ngàn du học sinh Việt Nam trong các trung tâm cách ly những ngày qua đang học online. Khoảng cách vật lý giữa thầy và trò là hàng vạn dặm. Hình thức học này đang được phổ biến trên phạm vi toàn cầu và dự kiến là sẽ trở thành một phương thức học tập phổ cập ngay cả sau khi dịch bệnh kết thúc.
Khi những nhân vật của truyền hình trả lời phỏng vấn online bằng cách tự ghi hình, họ tạo ra một thực tế thú vị là, khoảng cách vật lý trong kết nối trực tuyến dù xa cả nửa vòng trái đất như thế nhưng dường như sự gần gũi có phần tăng thêm.
Trong những khung hình nhân vật tự ghi (thường dùng smartphone) để trả lời phỏng vấn phóng viên, họ đều nhìn vào ống kính như là đang video call với người thân. Và vì thế, khi xuất hiện trên truyền hình, họ gần như nhìn vào khán giả. Cuộc phỏng vấn thông thường là giao tiếp nhân vật - khán giả phải qua trung gian phóng viên trở thành giao tiếp trực tiếp nhân vật - khán giả.
Tay vợt Lý Hoàng Nam của đội tuyển quần vợt Việt Nam trả lời phỏng vấn từ xa cho một đài truyền hình bằng hình thức tự quay
Không phải chuyện phỏng vấn truyền hình hay chuyện lớp học online. Covid-19 đã làm thay đổi cách giao tiếp xã hội. Và vì màn hình smartphone rất nhỏ nên mọi giao tiếp trên không gian mạng đều cần phải ngồi gần. Điều này dẫn đến việc, dù là chat video hay học / họp nhóm, mọi người đều có thể nhìn nhau thật gần. Không gian giao tiếp trên mạng ngày một trở nên dễ dàng, nên thay vì một tuần thăm nhau một lần, giờ không đến được, những người thân trong một gia đình có thể gặp nhau hàng ngày, qua webcam.
Có một câu chuyện nhỏ, cách nay hơn nửa năm, một phụ nữ gọi cho anh bạn của mình bằng Messenger, anh bạn không bắt máy và còn trách, có chuyện quan trọng sao không điện thoại mà gọi qua mạng xã hội. Mối quan hệ gián cách từ đấy.
Thời điểm Covid-19 này, người ta phải liên hệ xuyên không gian hàng ngày hàng giờ, phương cách nào tiện lợi sẽ được tận dụng. Giờ đây, có lẽ không phải là lúc chọn lựa phương tiện, không phải là lúc câu nệ hình thức, mà phải tận dụng tối đa mọi phương cách có thể, để được gần nhau hơn!
Cù Thị Thanh Huyền