Phế đô của Vương quốc Phù Nam

Giả thuyết thứ nhất cho rằng, sự xoá sạch cả một cộng đồng cư dân rộng lớn như thế chỉ có thể là do thiên tai. Có thể đó là một trận hồng thuỷ hay một cuộc đại dịch bệnh. Nhưng theo những tài liệu được nhiều nhà khoa học thế giới đồng tình thì kỷ tan rã băng hà cuối cùng cách đây ít ra cũng đã 8.000 năm. Những trận động đất hay những cơn sóng thần cục bộ (như xảy ra ở Nam Á hay Nhật Bản vừa qua) khó thấy khả năng xoá được cả một vương quốc như Phù Nam. Nguyên nhân dịch bệnh lại không thấy có căn cứ. Qua tổng kết các cuộc khai quật, các nhà khoa học cũng chỉ tìm thấy vài mươi bộ hài cốt cổ, mà hầu hết họ đều được táng trong mộ.

Nhiều ý kiến nghiêng về giả thuyết do những cuộc ngoại xâm tàn sát. Có ý kiến còn đi gần hơn, nghi vấn rằng ngoại bang ấy chính là người Java (Mã Lai). Nhưng đây có lẽ chỉ là sự đổ thừa vô cớ, vì tới nay không có ai chứng minh được điều này. Thư tịch cổ chưa tìm ra sách nào ghi như thế.

Ngày nay, đứng giữa cánh đồng Óc Eo bên Di chỉ Gò Cây Thị có mái che, dù trước mắt là vết lộ của kiến trúc móng chìm một đền đài khá kiên cố. Nơi đây từng là kinh đô của một vương quốc hùng mạnh. Sau công cuộc khai quật có mục đích đầu tiên, có đến mấy mươi năm khu di chỉ này không có chủ nhân. Đó cũng là thời gian của vô số những cuộc khai quật không có mục đích, hay nói đúng hơn chỉ có mục đích tàn phá - gọi là "bòn vàng" - đã diễn ra tại mảnh đất này.