“Sheherazade” là câu chuyện âm nhạc về "người kể chuyện vĩ đại nhất trong lịch sử" – nàng Scheherazade, được nhạc sĩ lấy cảm hứng từ cuốn sách “Ngàn lẻ một đêm”. Chương trình phát sóng lúc 23g15 ngày 12/12/2018 trên HTV9.
Ấn tượng đêm nhạc “Rimsky-Korsakov: Sheherazade”
Sheherazade là tác phẩm nổi tiếng của nhạc sĩ người Nga Nikolai Rimsky Korsakov (1844 – 1908). Rimsky-Korsakov soạn tổ khúc giao hưởng Scheherazade Op. 35 vào mùa hè năm 1888. Và trong vô số câu chuyện được các nhà soạn nhạc thêu dệt bằng âm nhạc từ xưa đến nay, tổ khúc giao hưởng Scheherazade của Rimsky-Korsakov thật sự là một báu vật.
12 tập Ngàn lẻ một đêm, dưới hình thức bản dịch sang tiếng Pháp của Anotine Galland, được xuất bản lần đầu từ năm 1704 đến năm 1717. Sợi chỉ xuyên suốt những câu chuyện trong đó là câu chuyện về hoàng hậu Scheherazade, người đã chinh phục được đức vua Shahryar bằng tài kể chuyện của mình. Cách thức của Scheherazade là kể cho đức vua nghe những câu chuyện và luôn kết thúc mỗi đêm ở những đoạn hồi hộp nhất. Đức vua không thể ra lệnh hành hình nàng vào sáng hôm sau vì rất tò mò muốn biết phần kết câu chuyện. Sau 1001 đêm, đức vua đã mủi lòng và bãi bỏ quyết định trước đây.
Nhà soạn nhạc Nga Nikolai Rimsky-Korsakov
Scheherazade của Rimsky-Korsakov bộc lộ rõ kỹ năng biến đổi màu sắc dàn nhạc, sử dụng dàn nhạc kiểu Brahms chuẩn mực có bổ sung thêm piccolo, harp và một số nhạc cụ gõ. Và mặc dù đề tài được dựa trên những câu chuyện Arab, tác phẩm vẫn mang đậm phong cách Nga ở tính đa cảm và hương vị âm thanh phương Đông với 4 chương nhạc.
Chương I – “Biển và con tầu của thủy thủ Sinbad” có hai chủ đề đối nghịch. Mở đầu là những hợp âm rền vang của bộ đồng – đại diện cho đức vua Shahryar cứng rắn và uy nghiêm. Tiếp theo là giai điệu uốn lượn của đàn violon độc tấu được hòa âm bộ gỗ mào đầu – đại diện cho nàng Scheherazade đang đan dệt những câu chuyện của mình.
Rồi hai chủ đề trên lùi xa, nhường chỗ cho một giai điệu (ở nhịp barcarolle) nhấp nhô như sóng biển. Thi thoảng những âm thanh từ bộ đồng dội lên mô tả hình ảnh bão tố trên biển cả và con tầu vỡ tan. Những đoạn chen (interlude) như gợi nhắc sự việc Sinbad và thủy thủ đoàn trú ẩn trên đảo. Chương nhạc kết thúc với hình ảnh gió yên biển lặng.
Nhạc trưởng của buổi hòa nhạc sẽ là Christopher Zimmerman, ông hiện là Giám đốc âm nhạc của Dàn nhạc Giao hưởng Fairfax
Chương II – “Câu chuyện về hoàng tử Kalender” kể về một hoàng tử cải trang thành ăn mày để kiếm tìm sự thông thái. Sau lời dẫn của nàng Scheherazade do violon trình bày, chủ đề về nỗi sầu muộn của chàng hoàng tử được các nhạc cụ gỗ solo thể hiện. Rồi dàn dây tham gia vào, hối thúc hơn khi hoàng tử bắt đầu hành trình.
Rimsky-Korsakov gợi ý rằng, “người nghe có thể thấy một cuộc đấu tranh” khi một biến thể hùng dũng của chủ đề đức vua Hồi gia nhập vào, vây quanh là những dao động bồn chồn của dàn dây. Ở đoạn tiếp theo, hòa âm kèn gỗ dập dờn và đàn dây bật ngón (pizzicato) gợi nhắc “con chim khổng lồ trên hành trình của Sinbad”.
Chương III – “Hoàng tử và công chúa”, với những giai điệu và hòa âm biến ảo, sẽ dẫn thính giả tới thăm một cung điện phương Đông lộng lẫy. Đây là phần giản đơn và đậm chất trữ tình nhất trong toàn bộ tác phẩm. Chuyện tình được kể bằng giai điệu từ tốn chậm rãi và không có những tiết tấu đặc biệt.
Chương IV – “Ngày hội ở Baghdad. Biển”. Tầu lại vỡ tan vì va vào đá và được các chiến binh cứu vớt. Kết thúc: như tiêu đề pha trộn của chương nhạc đã gợi ra, tác phẩm kết thúc bằng việc mở rộng những cảm xúc phức tạp của chương II, khi Sinbad quay trở về từ cuộc hành trình nhiều năm ròng. Kết thúc tuyệt diệu nhất là dành cho nàng Scheherazade.
Nghệ sĩ Piano Nguyễn Bích Trà (Áo xanh) được xem là ngôi sao trong chương trình hòa nhạc Sheherazade của Rimsky-Korsakov
Với Rimsky-Korsakov, những tiêu đề chương nhạc trên chỉ có ý “hướng dẫn qua loa cho sự tưởng tượng của thính giả trên con đường du hành tưởng tượng của chính tôi”. Tuy nhiên, về sau ông vẫn hối tiếc về việc đã đặt những tiêu đề chương nhạc mang tính miêu tả như vậy. Lẽ ra ông chỉ nên đặt tiêu đề cho các chương nhạc là “Prelude”, “Ballade”, “Adagio” và “Finale” để tránh những gợi nhắc như kiểu âm nhạc chương trình mà Berlioz đã thực hiện với Symphonie Fantastique.
Ông nhấn mạnh rằng, những chủ đề của mình chỉ là chất liệu thuần túy cho việc phát triển âm nhạc tự do, đan kết và thống nhất các chương nhạc. Chúng “xuất hiện mỗi khi nhân vật xuất hiện dưới những tâm trạng khác nhau, những mô-típ và chủ đề giống thế tương ứng với mỗi lần, mỗi hình ảnh, mỗi hành động”.
Chương trình Hòa nhạc thính phòng mang chủ đề Rimsky-Korsakov Sheherazade được phát sóng lúc 23g15 ngày 12/12/2018 trên HTV9, dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng quốc tế Christopher Zimmerman, tiết mục Sheherazade được dàn nhạc Giao hưởng HBSO thể hiện, hứa hẹn mang đến cho khán giả một buổi trình diễn nhạc thính phòng đầy ấn tượng và kỳ bí.
Á Quân