Điêu khắc trong ‘cơn bão’ AI

Nghệ nhân và ai cùng sáng tạo

Nhà điêu khắc - GS-TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, nhận định: "Điêu khắc TP. Hồ Chí Minh xuất hiện ngày càng nhiều dự án, tác phẩm dùng công nghệ kỹ thuật số trong việc tạo hình tượng chân dung qua ảnh, in 3D; nhân bản phóng to tác phẩm tượng đài, phù điêu; tác phẩm trang trí nội ngoại thất…, tạo nên tư duy, cách làm mới ở một số họa sĩ, nhà điêu khắc nhằm rút ngắn công đoạn, thời gian và kinh phí thi công…".

Ông Tiên dẫn chứng bằng những công trình cụ thể có mặt của AI: tượng đài, phù điêu Chiến thắng Bà Rịa-Vũng Tàu sử dụng công nghệ tiện, cắt 3D trên chất liệu mút xốp cứng, rồi chuyển ra chất liệu đá granite; hay nhà điêu khắc Nguyễn Oanh, Nguyễn Hiếu Thảo thực hiện phóng lớn tượng đài Thiên Hộ Võ Duy Dương (tại Đồng Tháp) cao 5 m bằng công nghệ 3D, sau đó chuyển ra đúc đồng; nhà điêu khắc Nguyễn Quang Cảnh thực hiện phóng lớn nhiều tượng, phù điêu trang trí ngoài trời bằng công nghệ 3D ra mút xốp, sau đó chuyển ra composite hay bê tông, gỗ, đồng, đá…

"Đây là lối đi mới, sáng tạo trong thời đại AI phát triển mạnh", GS-TS Nguyễn Xuân Tiên nhìn nhận.

Trong lĩnh vực bảo tàng và phát huy các giá trị di sản, AI cũng mở ra nhiều khả năng mới. Đơn cử nghệ thuật điêu khắc họa tiết Mây - Đao - Lửa xuất hiện phổ biến trong nghệ thuật điêu khắc Phật giáo và dân gian Việt Nam (phát triển rực rỡ vào thời Lý - Trần thế kỷ 11 - 14 và biến hóa phong phú dưới thời Lê Trung Hưng - thời Nguyễn thế kỷ 17 - 19) được ứng dụng qua cách diễn giải và trình chiếu bằng các kỹ thuật 3D mapping, hologram, digital revival, gauze projection… độc đáo. Thông qua việc sử dụng công nghệ kỹ thuật số, nhiều người trẻ đã phục dựng, tái tạo và hồi sinh các di sản văn hóa vô giá.

Đề cao vai trò của điêu khắc công cộng trong việc định hình cảnh quan đô thị, ghi dấu lịch sử, tôn vinh nhân vật hoặc sự kiện, khẳng định bản sắc văn hóa, nhưng theo thạc sĩ Nguyễn Thị Bảo Khanh (Trường ĐH Văn Lang, TP. Hồ Chí Minh, các tượng đài hiện nay đa phần người xem chỉ quan sát thụ động, thiếu tương tác.

"Nhờ khả năng mô phỏng và phản hồi, công nghệ số biến các tác phẩm tĩnh thành trải nghiệm nhập vai, đa giác quan. AI không những tạo nội dung mới mà còn giúp phân tích hành vi người xem để cá nhân hóa trải nghiệm. Chuyển dịch từ quan sát sang đồng sáng tạo là dấu ấn nổi bật, tăng cường kết nối cộng đồng, góp phần vào giáo dục, trị liệu và xây dựng không gian công cộng sống động, thân thiện hơn", bà Bảo Khanh nhấn mạnh.

"Với khả năng phân tích hàng ngàn mẫu điêu khắc cổ điển và hiện đại để đưa ra đề xuất thiết kế mới, AI cũng đã mở ra một chương mới: nơi mà nghệ nhân và máy móc cùng nhau tạo nên tác phẩm", nhà điêu khắc Lê Lang Biên (Trưởng phòng Điêu khắc, Hội Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh) đánh giá.

Thách thức và cơ hội cho điêu khắc

Nhà điêu khắc - Thạc sĩ Nguyễn Kiến Thức (Trường ĐH Kiến trúc TP. Hồ Chí Minh) chia sẻ câu chuyện của mình: "Khi lên ý tưởng cho tác phẩm Thành phố mọc lên từ tro tàn, tôi đã mô tả cho AI. Vài giây sau, AI tạo ra loạt hình ảnh, một số khá sáo rỗng, nhưng có một bức gợi cho tôi sự đồng cảm mạnh, những tòa nhà như những cánh tay vươn lên từ đất. Tôi lấy ý đó thay đổi tỷ lệ, thêm chất liệu sắt rỉ và kính, tạo sự tương phản giữa cái cũ và cái mới. Rõ ràng, không có AI, tôi không tạo ra và hoàn thiện phác thảo tác phẩm theo ý hướng đó nhanh và hiệu quả như vậy".

Theo ông Nguyễn Kiến Thức: "AI không làm nghệ thuật chết đi, mà chỉ thay đổi cách tôi và chúng ta làm nghệ thuật. Người nghệ sĩ sẽ vẫn cần bàn tay để chế tác, các giác quan khác để cảm nhận, trái tim để nói lên tình cảm, và khối óc để kể câu chuyện. AI là một "cộng sự" tốt, rất giỏi nhưng cũng cần được kiểm soát. Nhờ có AI, người nghệ sĩ buộc phải tự nhìn lại mình và học cách thích ứng".

Đồng tình với quan điểm sử dụng AI trong việc thực hành điêu khắc thời đại mới mang lại nhiều lợi ích, nhưng Phó chủ tịch Hội Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh Trần Thanh Nam đặt vấn đề: "AI mở ra nhiều cơ hội cho ngành điêu khắc, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức: Nó có làm lu mờ vai trò sáng tạo của con người không? Nhà điêu khắc thời đại số - vì thế, không chỉ là người tạo hình, mà còn là người kiến tạo trải nghiệm, kết nối công nghệ với cảm xúc con người".

"Trong nghệ thuật điêu khắc, điều quan trọng không phải chỉ là cái hình, mà là cái hồn. Vì vậy, thay vì xem AI là đối thủ, hãy xem nó là công cụ. Người nghệ sĩ, nghệ nhân đương đại có thể kết hợp AI để nâng cao kỹ thuật, nhưng luôn cần giữ vững nguyên tắc bản thân mình là phải người thổi hồn, mà cái hồn thì không thể lập trình", nhà điêu khắc Trần Văn Luận chia sẻ.

Nguồn: Thanh niên