Tín hiệu vui từ sân khấu cải lương tuồng cổ

Nối tiếp cảm hứng từ trang vàng lịch sử

Có một thời gian, sân khấu cải lương tuồng cổ hoạt động rất nhộn nhịp nhưng niềm vui lại kèm theo không ít băn khoăn, trăn trở khi tuồng tích Trung Hoa chiếm số đông. Không phải tự nhiên mà chỉ từ tháng 9/2023 đến tháng 9/2024, Hội Sân khấu TP.HCM và Sở Văn hóa - Thể thao TP.HCM lần lượt tổ chức tọa đàm mổ xẻ nhiều vấn đề của cải lương tuồng cổ hiện nay, trong đó có việc thiếu vắng đề tài sử Việt.

Trong năm 2023 và 2024, chỉ 2 vở cải lương tuồng cổ sử Việt là Tô Hiến Thành xử án (đoàn cải lương tuồng cổ Minh Tơ phối hợp sân khấu Sen Việt) và Sấm vang dòng Như Nguyệt (sân khấu Chí Linh - Vân Hà) ra mắt với vỏn vẹn 2 suất diễn. Quá ít để bơi ngược dòng và tiếng vang cũng chưa đủ lớn khi từ nhiều năm qua, đề tài lịch sử đã bị mặc định là kén khách, ngay cả với thể loại hút khách như cải lương tuồng cổ.

Sang năm 2025, tình hình thực sự khởi sắc khi vở cải lương tuồng cổ kinh điển Câu thơ yên ngựa trở lại với diện mạo mới trên sân khấu cải lương mới Đại Việt. Vở ra mắt tạo sự bùng nổ trên mặt báo lẫn các diễn đàn cải lương. Với 3 suất diễn đều kín rạp, Câu thơ yên ngựa hiện là vở diễn ăn khách nhất của sân khấu Đại Việt, cũng là vở cải lương tuồng cổ đề tài lịch sử hiếm hoi làm được điều này thời gian qua…

Sự thành công của Câu thơ yên ngựa tạo cảm hứng lớn để Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Quế Trân và sân khấu cải lương mới Đại Việt tiếp tục bắt tay thực hiện Bức ngôn đồ Đại Việt. Ra mắt liên tiếp 2 vở cải lương sử Việt trong một năm là điều rất hy hữu ở một sân khấu tư nhân nhưng ê-kíp đang tràn đầy nhiệt huyết và tự tin về hướng đi đã được kiểm chứng từ Câu thơ yên ngựa.

Cần cởi mở, đa dạng hơn trong khai thác đề tài

NSND Quế Trân cho biết kho tàng cải lương tuồng cổ NSND Thanh Tòng để lại còn rất nhiều và không chỉ giới hạn ở đề tài lịch sử Việt Nam mà còn có truyện cổ tích, truyền thuyết, dân gian… Việc bó hẹp ở đề tài lịch sử vô tình làm hạn chế không gian phát triển của loại hình cũng như giảm tính cạnh tranh của các vở diễn Việt Nam so với tuồng tích nước ngoài. Đã đến lúc chúng ta cần cởi mở, đa dạng hơn trong khai thác đề tài thuần Việt cho sân khấu cải lương tuồng cổ.

Chỉ làm mới, không đổi gốc

Theo chị Phượng Diễm - một khán giả sân khấu lâu năm đồng thời là người hâm mộ gia tộc cải lương tuồng cổ Minh Tơ, phiên bản Câu thơ yên ngựa 2025 đã làm được điều bao nghệ sĩ cải lương vẫn đau đáu bấy lâu: “Làm sao để thổi hơi thở thời đại vào một vở cải lương tuồng cổ mà vẫn giữ được chất vàng son của một tác phẩm kinh điển?”. Câu trả lời không nằm ở cách giữ lại cái gốc rồi từ đó mở rộng không gian cảm thụ cho khán giả hôm nay.

NSND Quế Trân từng nhiều lần chia sẻ, khi tham gia một dự án tái dựng tác phẩm kinh điển, bên cạnh những tinh hoa cần giữ gìn, chị luôn mong muốn có những điều mới mẻ hơn, đúng với định hướng bảo tồn và phát triển. Với những tác phẩm NSND Thanh Tòng - người đặt nền móng và phát triển loại hình cải lương tuồng cổ - để lại, NSND Quế Trân càng mong muốn khai thác thêm những giá trị mới cho di sản của cha mình. Tinh thần đổi mới của Quế Trân đã gặp được soạn giả Hoàng Song Việt và đạo diễn Hoa Hạ để chị tin tưởng gửi gắm 2 kịch bản Câu thơ yên ngựa và Bức ngôn đồ Đại Việt.

Cái gốc ở đây chính là âm nhạc và vũ đạo tinh luyện của nghệ thuật cải lương tuồng cổ đã được các nghệ sĩ nâng niu, tinh chỉnh, phát huy, còn cái mới là góc nhìn của con người hôm nay về câu chuyện lịch sử nói chung và cách khám phá kịch bản nói riêng.

Theo đạo diễn Hoa Hạ, không riêng đề tài không thuần Việt mà âm nhạc vay mượn lại càng đáng lo. Với tác phẩm kinh điển, chỉ cần chắt lọc và phát huy giá trị tinh hoa, nhưng tác phẩm mới cần chuẩn về âm nhạc. “Nếu chưa có điều kiện sáng tác nhạc mới, chúng ta có cả kho tàng âm nhạc đờn ca tài tử, hoàn toàn có thể khai thác cho sân khấu cải lương tuồng cổ” - đạo diễn Hoa Hạ chia sẻ.

Thực tế, quan trọng nhất vẫn là ý thức của người làm nghề. Không chỉ là ý thức khai thác đề tài thuần Việt mà cao hơn nữa là ý thức Việt hóa các yếu tố dung nạp từ bên ngoài. Đó cũng là con đường người đi trước đã đi để định hình loại hình cải lương tuồng cổ ngày trước. Vì thế, dù chưa nhiều, những nỗ lực của đạo diễn trẻ Quỳnh Anh với San Hậu, tác giả trẻ Yến Ngân và sân khấu Chí Linh - Vân Hà với Sấm vang dòng Như Nguyệt, nghệ sĩ Thanh Long với các trích đoạn Cổ Loa tình hận, Đêm trường xuân một triều hoa rụng… thời gian qua cũng là tín hiệu đáng mừng cho sân khấu cải lương tuồng cổ.

Nguồn: Phụ nữ