Nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải và 8 năm thương nhớ một Sa Pa đang đổi thay

Vừa qua, nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải đã xuất bản sách ảnh tư liệu mang tên “Trên đỉnh đổi thay”, nối tiếp triển lãm cùng tên của anh vào tháng 4. Tác phẩm được chia thành 6 chương ảnh gồm 175 ảnh màu và 37 ảnh trắng đen, là lời kết của tác giả cho chuyến hành trình tám năm lặng lẽ ghi lại những đổi thay của Sa Pa.

Năm 2014 và 2015, khi cao tốc Hà Nội - Lào Cai được khai thông tuyến khiến việc thông thương trở nên dễ dàng. Giai đoạn này được xem là bước đầu thay đổi ngoạn mục của Sa Pa. Để phát triển hết tiềm năng du lịch, nơi đây bắt đầu quá trình đô thị hóa với những dự án quy mô lớn, những tòa nhà cao tầng mọc lên khởi đầu cho những cơ hội phát triển mới.

Nhưng đi kèm với sự đổi thay ấy là vòng xoáy giữa hai chiều kéo: một bên là nếp sống truyền thống của người dân bản địa, một bên là guồng quay đầu tư, du lịch. Sự đối lập đó, trong mỗi bức ảnh gợi lên nhiều lặng im và suy ngẫm về những điều đang dần thay đổi – và điều gì có thể còn lại.

Sự tôn trọng của tác giả dành cho văn hóa của người dân bản địa có thể thấy qua việc sử dụng các hoa văn đặc trưng của người H’Mông và Dao Đỏ – được lấy từ chiếc túi đeo chéo và vòng tay mà anh từng mua trong hành trình của mình – để làm điểm nhấn xuyên suốt thiết kế tổng thể. Từ bìa sách, mục lục cho đến phần mở đầu các chương, những hoa văn ấy hiện diện như một lớp ký ức, kết nối nội dung tác phẩm với linh hồn của vùng đất mà anh đã gắn bó suốt 8 năm.

Bước vào chương đầu tiên của tác phẩm, hình ảnh thiên nhiên hùng vĩ nối tiếp nhau, những dãy núi ngút ngàn đối nghịch với những bức ảnh trắng đen cùng những con đường bê tông đang được thực hiện, những tòa khách sạn tráng lệ mọc lên san sát, phơi bày Sa Pa trong quá trình “thay da đổi thịt”. Tác giả không chỉ đơn thuần ghi lại quang cảnh, mà trong mỗi bức ảnh đều hiện rõ những suy tư, trăn trở về xung đột giữa sự đổi thay của Sa Pa và mối quan hệ giữa con người/thiên nhiên.

Theo chân những cô, cậu bé người H’Mông và Dao Đỏ, nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải đã len lỏi vào đời sống thường nhật nơi bản cao. Tại đây, anh không chỉ có dịp trò chuyện thân tình với người dân bản địa, lắng nghe những câu chuyện đời thường mà còn chậm rãi quan sát từng nhịp sống giản dị, mộc mạc nơi bản làng. Chính những trải nghiệm ấy đã biến những trăn trở về phát triển du lịch bền vững trong anh thành mối quan tâm giờ đây khó gạt bỏ.

Một người chụp nhiếp ảnh tư liệu như một nhà xã hội học

Đối diện với rất nhiều phong cách nhiếp ảnh hiện hành, nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải vẫn chọn nhiếp ảnh tư liệu là con đường dẫn anh rong ruổi khắp Sa Pa. Anh cho rằng giá trị chính của ảnh tư liệu vẫn nằm trong tính hiện thực và khách quan của người chụp - hai yếu tố vốn được bao hàm trong từng bức ảnh và xuyên suốt bộ ảnh. Như nhiếp ảnh gia Stuart Franklin đã nhận định rằng nhiếp ảnh tư liệu là "một quá trình sáng tạo đầy mâu thuẫn giữa nhiếp ảnh, tư liệu, thực tế và sự thật”.

Với thời gian ít ỏi và chút sức mọn nhỏ nhoi, câu chuyện của tôi chỉ là một mảnh ghép khiêm tốn trong vòng kính vạn hoa của toàn cảnh.

Nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải

Tác phẩm còn là chuỗi đối thoại của người nhiếp ảnh gia với thiên nhiên và con người Sa Pa, là nỗ lực chân thành mong muốn phản ánh khách quan sự vận động, đổi thay của “thành phố trong sương” cũng như lối sống của các dân tộc thiểu số cùng với sự phát triển của kinh tế - xã hội nói chung và sự phát triển của du lịch Sa Pa nói riêng.

Phát triển du lịch phải đi đôi với bảo tồn giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc

Trước guồng quay đô thị hóa không ngừng tại Sa Pa, văn hóa chính là linh hồn giúp định hình bản sắc, tạo nên sự khác biệt và chiều sâu trải nghiệm cho du khách. Tuy nhiên, nếu phát triển du lịch mà không đặt việc bảo tồn văn hóa vào trọng tâm, các giá trị truyền thống dễ bị mai một, thậm chí biến dạng.

Cuốn sách ảnh "Trên đỉnh đổi thay" là một nỗ lực đáng ghi nhận trong việc bảo tồn ký ức/ lịch sử của cộng đồng, lan tỏa nét đẹp văn hóa của các dân tộc thiểu số, và còn là tiếng nói phản biện trước làn sóng phát triển du lịch hay tình trạng “trình diễn văn hóa”; và là lời khẳng định: Phát triển du lịch đi đôi với bảo tồn giá trị văn hoá không phải là lựa chọn, mà là con đường duy nhất để đảm bảo cho ngành du lịch phát triển bền vững.