(HTV) - Giải Nobel Vật lý 2024 được trao cho hai nhà khoa học với nghiên cứu đặt nền móng cho lĩnh vực máy học (machine learning). Điều này làm dấy lên một số tranh cãi, đồng thời là dịp để giới cảnh báo về công nghệ trí tuệ nhân tạo (A.I.).
Ngày 08/10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố giải Nobel Vật lý 2024 thuộc về John J. Hopfield và Geoffrey E. Hinton. Đây là hai nhà khoa học có những khám phá và phát minh quan trọng, mở đường cho sự phát triển của công nghệ Trí tuệ Nhân tạo (A.I.) như ngày hôm nay.
Giải Nobel Vật lý 2024 thuộc về hai nhà khoa học tiên phong trong lĩnh vực A.I. Nguồn ảnh: TT Nyhetsbyrån
Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, Hopfield và Hinton đã sử dụng các công cụ từ vật lý để phát triển các phương pháp làm nền tảng cho máy học (machine learning). Lĩnh vực A.I. này hiện đã trở nên mạnh mẽ và đang cách mạng hóa khoa học, kỹ thuật và cuộc sống hằng ngày.
Hopfield và Hinton đã dựa trên cấu trúc của bộ não để phát triển mạng lưới nơ-ron nhân tạo.
Công nghệ "bắt chước" bộ não giành giải Nobel Vật Lý 2024
"Công nghệ này có thể được sử dụng cho nhiều loại ứng dụng, ví dụ như xử lý dữ liệu hình ảnh,” Giáo Sư David Haviland, thành viên Ủy ban Nobel Vật lý nói. “Khi bạn chụp X-quang y tế hoặc hình ảnh MRI, bác sĩ cần tìm kiếm những thứ nhất định trong hình ảnh có thể là dấu hiệu của khối u. Nhưng bạn có thể đào tạo mạng nơ-ron nhân tạo nhân biết khối u và nó có thể trở nên rất nhanh và hiệu quả trong việc tìm kiếm khối u trong hình ảnh.”
Mạng nơ-ron nhân tạo “bắt chước” bộ não được ứng dụng rộng rãi. Nguồn ảnh: Growtika/Unsplash
Việc trao giải Nobel Vật lý cho những người tiên phong trong công nghệ A.I. đã dấy lên một số tranh cãi. Trong đó, một số người cho rằng mối liên hệ giữa nghiên cứu này và vật lý chưa đủ lớn để được vinh danh như thế, và những đột phá trong lĩnh vực khoa học máy tính nên được công nhận nhiều hơn.
Những tranh cãi xoay quanh giải Nobel Vật Lý 2024
Tuy nhiên, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển có lý do cho quyết định của mình. Thành viên Ủy ban Nobel Vật lý Mark Pearce chỉ ra rằng: “Hai nhà khoa học này đã áp dụng các định luật vật lý vào một hệ thống lấy cảm hứng từ sinh học, là mạng nơ-ron, và hiểu rằng nó có thể được dạy và huấn luyện bằng dữ liệu và sau đó có thể được sử dụng để làm nhiều thứ, chẳng hạn như trả lời câu hỏi, tạo hình ảnh, chẩn đoán y khoa. Họ đã có ý tưởng ban đầu và giờ đây nó đã phát triển thành ngành công nghiệp lớn như chúng ta đang thấy."
Geoffrey Hinton thừa nhận “cực kỳ bất ngờ” khi nghiên cứu của ông nhận giải Nobel Vật lý. - Nguồn ảnh: Johnny Guatto / Đại học Toronto
Còn giáo sư Danica Kragic, thành viên Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, thì nói rằng giới khoa học trong một thời gian dài đã có ý tưởng tái tạo khả năng ra quyết định của con người và cố gắng thực hiện lại cách thức hoạt động của bộ não.
Được truyền cảm hứng từ ý tưởng đó, Hopfield và Hinton đã tìm ra cách thực hiện hiệu quả ý tưởng mà họ có về cách thức hoạt động của bộ não trong các mô hình toán học, lấy cảm hứng từ định luật vật lý, khiến việc thực hiện các loại mô hình này trong máy tính hiện đại trở nên dễ dàng và giải quyết các vấn đề thực sự rất khó khăn.
John Hopfield được xem như “bố già A.I.” nhờ nghiên cứu về mạng nơ-ron nhân tạo. - Nguồn ảnh: Denise Applewhite / Đại học Princeton
Một ngày sau khi công bố Nobel Vật lý, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố giải Nobel Hóa học thuộc về những nhà khoa học có đóng góp đột phá trong việc phát triển công nghệ dự đoán cấu trúc protein vi mô. Trong số này có Demis Hassabis, đồng sáng lập DeepMind, đơn vị A.I. của Google. Còn Hinton cũng từng có thời gian nghiên cứu tại Google.
Việc này làm dấy lên tranh cãi về sự thống trị của Google trong lĩnh vực nghiên cứu. Những kết quả này cho thấy mức độ khó khăn của giới học thuật truyền thống trong việc cạnh tranh và cần có các khoản đầu tư công lớn hơn vào các công tác nghiên cứu.
Kết quả các giải Nobel 2024 dấy lên tranh cãi về sự thống trị của Google trong các công tác nghiên cứu. Nguồn ảnh: TT Nyhetsbyrån
Dù tiên phong trong lĩnh vực A.I., nhưng Hinton lại bày tỏ quan ngại và kêu gọi sự cẩn trọng đối với công nghệ này. Năm ngoái, ông đã từ bỏ vị trí tại Google để có thể tự do bày tỏ những nguy hiểm của A.I.
Tôi chỉ là một nhà khoa học chợt nhận ra rằng những thứ này đang trở nên thông minh hơn chúng ta”, ông Hinton nói vào tháng 5/2023 sau khi đã rời Google, “Tôi muốn 'thổi còi' và nói rằng chúng ta nên lo lắng nghiêm túc về cách chúng ta ngăn chặn những thứ này kiểm soát chính chúng ta. A.I. biết cách lập trình nên nó sẽ tìm ra cách để vượt qua những hạn chế mà chúng ta đặt ra cho nó. Nó sẽ tìm ra cách để thao túng mọi người làm những gì nó muốn."
Người nhận giải Nobel Vật Lý 2024 cảnh báo về A.I.
Khi công bố giải Nobel Vật lý, Chủ tịch Ủy ban Nobel Vật lý Ellen Moons cũng thừa nhận máy học mang lại những lợi ích khổng lồ, nhưng sự phát triển nhanh chóng của công nghệ này cũng dấy lên lo ngại về tương lai con người. Bà cho rằng, con người cùng nhau gánh vác trách nhiệm sử dụng công nghệ mới này theo cách an toàn và có đạo đức, vì lợi ích lớn nhất của nhân loại.
>>> Xin mời quý vị đón xem Thời sự HTV lúc 20 giờ và Chương trình Thế giới 24G lúc 20 giờ 30 phút mỗi ngày trên kênh HTV9