LongFORM: Chiến dịch tấn công của Israel và Mỹ liệu có ngăn được chương trình hạt nhân của Iran?

Trong khi đó, chính phủ Iran khẳng định tiếp tục "thực hiện biện pháp cần thiết" để duy trì chương trình hạt nhân của mình.

Vậy kể cả với mục tiêu chung, liệu Mỹ và Israel có thể ngăn cản được chương trình hạt nhân của Iran không, hay chỉ làm căng thẳng khu vực Trung Đông ngày càng leo thang?

Một trong những mục tiêu quan trọng nhất mà Israel và Mỹ đưa ra khi tấn công Iran là nhằm ngăn chặn chương trình hạt nhân mang nhiều ẩn họa mà Iran theo đuổi nhiều năm nay.

Trong đó, "pháo đài hạt nhân" Fordo nằm sâu bên trong một ngọn núi gần thành phố Qom, và được xem là thành trì bất khả xâm phạm. Theo CNN, bom xuyên boongke GBU-57 nặng 13,6 tấn, được mang bởi máy bay B-2, là loại vũ khí duy nhất có khả năng phá hủy cơ sở này.

"Iran đã có chương trình hạt nhân trong nhiều thập kỷ nay, với lời khẳng định từ chính phủ Iran rằng chương trình này chỉ nhằm mục đích hòa bình. Tuy nhiên, Iran cũng đã làm giàu uranium ở mức độ cao hơn nhiều so với mức cần thiết, và vì lý do đó mà cộng đồng quốc tế từ lâu đã lo ngại rằng Iran có thể đang theo đuổi vũ khí hạt nhân," Nhà nghiên cứu cấp cao của Chương trình An ninh Quốc tế ở Chatham House, Vương quốc Anh, Marion Messmer, cho hay.

Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), đến tháng 5, Iran đã tích lũy 408,6 kg uranium làm giàu ở mức 60%. Nếu con số này lên đến 90%, Nhà nước Hồi giáo này có thể đủ nguyên liệu để sản xuất 9 vũ khí hạt nhân.

Vào ngày 13/6, Israel mở chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy" không kích vào các cơ sở hạt nhân, nhà máy sản xuất tên lửa đạn đạo và các chỉ huy quân sự cấp cao của Iran.

Tehran nhanh chóng phóng tên lửa và thiết bị bay không người lái để đáp trả Tel Aviv. Lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei tuyên bố Iran sẽ không đầu hàng, đáp trả tương xứng đối thủ, đồng thời ngừng đàm phán hạt nhân với Mỹ.

Đến ngày 22/6, Mỹ - đồng minh thân cận của Israel - tuyên bố lực lượng Mỹ đã tấn công và phá hủy hoàn toàn 3 cơ sở làm giàu hạt nhân chính của Iran. Cụ thể, ông Trump cho biết Mỹ đã thả 6 quả bom chuyên phá boongke xuống cơ sở hạt nhân Fordo. Trong khi đó, 30 tên lửa hành trình Tomahawk đã được phóng vào 2 cơ sở hạt nhân khác là Isfahan và Natanz.

"Cuộc tấn công là một thành công quân sự ngoạn mục. Các cơ sở làm giàu chất phóng xạ chủ chốt của Iran đã bị phá hủy hoàn toàn."

Tổng thống Mỹ Donald Trump

Thủ tướng Israel đã ca ngợi chiến dịch không kích của Mỹ "sẽ thay đổi lịch sử". Trong khi đó, Iran chỉ trích hành động này là vi phạm pháp luật quốc tế, rồi phóng loạt tên lửa vào Israel để đáp trả.

Theo CNN, quyết định tấn công bất ngờ của Mỹ đã đi ngược lại với tuyên bố cân nhắc trong 2 tuần của Tổng thống Trump trước đó, nhằm thúc đẩy Tehran quay lại bàn đàm phán hạt nhân.

Dù ông Trump khẳng định đã phá huỷ "hoàn toàn" cốt lõi của chương trình hạt nhân, nhưng theo một đánh giá tình báo từ Lầu Năm Góc, đòn tập kích của Mỹ chưa thể phá hủy chương trình hạt nhân Iran mà chỉ khiến nó thụt lùi 6 tháng.

Cụ thể, hãng CNN ngày 24/6 dẫn lời hai nguồn tin am hiểu vấn đề cho biết báo cáo mật từ Cơ quan Tình báo Quốc phòng (DIA) thuộc Lầu Năm Góc kết luận rằng những thành phần cốt lõi của chương trình hạt nhân Iran, trong đó có các máy ly tâm làm giàu uranium, nhiều khả năng sẽ được khởi động lại trong vài tháng tới.

Trước khi giao tranh giữa Israel và Iran nổ ra, người phát ngôn Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran Behrouz Kamalvandi cũng từng tiết lộ rằng các thiết bị tại Fordo và Isfahan đã được chuyển đi để đề phòng các cuộc không kích từ Israel.

Iran và Israel đã chấp nhận đề nghị ngừng bắn của ông Trump đưa ra. 12 ngày giao tranh đã gây ra nhiều thiệt hại về người và cơ sở hạ tầng ở Nhà nước Hồi giáo.

Đặc biệt, các cơ sở hạt nhân của Iran đã chịu thiệt hại đáng kể sau các cuộc không kích. Nhưng câu hỏi chủ chốt hiện vẫn là quốc gia vốn luôn khẳng định theo đuổi chương trình hạt nhân vì mục đích hòa bình này có đang thay đổi chiến lược của mình không.

Trong nhiều năm, những nhân vật cứng rắn bên trong Cộng hòa Hồi giáo Iran đã kêu gọi chế tạo vũ khí hạt nhân nhằm răn đe Israel và Mỹ. Sau khi 2 nước phối hợp tập kích Iran dữ dội, những kế hoạch chế tạo đó càng được củng cố.

Các nhà lập pháp Iran đã kêu gọi nước này chính thức rút khỏi Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Điều này, nếu xảy ra, sẽ tương đương với việc Iran xác nhận sẽ chế tạo bom hạt nhân.

Dẫu vậy, tình hình vẫn có thể không diễn tiến theo hướng này, vì Israel và Mỹ có thể tính đến phương án "thay đổi chế độ" nhằm ngăn chặn kịch bản đó. Tất nhiên, phương án này đầy rủi ro và có thể dẫn tới những điều không thể lường được.

Một thỏa thuận hạt nhân toàn diện với Iran vẫn là lựa chọn hàng đầu.

Các nhà ngoại giao hàng đầu của châu Âu và Iran đã xem xét các ý tưởng để hiện thực hóa thỏa thuận này, bao gồm đề xuất đàm phán trực tiếp giữa Mỹ và Iran. Nếu lệnh ngừng bắn giữa Iran và Israel được duy trì lâu, cơ hội sẽ lại rộng mở cho đàm phán.

Đáng chú ý, mới đây, truyền thông Mỹ dẫn các nguồn tin cho biết, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã thảo luận về khả năng hỗ trợ Iran tiếp cận tới 30 tỷ USD để xây dựng chương trình hạt nhân năng lượng dân sự, nới lỏng lệnh trừng phạt và dỡ bỏ hàng tỷ USD bị phong tỏa trong các quỹ của Iran. Tất cả những động thái này đều là một phần của nỗ lực tăng cường, đưa Tehran trở lại bàn đàm phán.

Theo các nguồn tin, các bên trung gian chủ chốt từ Mỹ và Trung Đông đã trao đổi với Iran ngay cả khi xung đột xảy ra trong hai tuần qua. Các cuộc thảo luận tiếp tục diễn ra trong tuần này sau khi Israel và Iran đồng ý ngừng bắn.

Tuy nhiên, đây mới là đề xuất sơ bộ và đang được thảo luận với một điều kiện then chốt: Iran không làm giàu uranium. Mỹ tuyên bố Iran có thể phát triển một chương trình hạt nhân cho mục đích dân sự hòa bình, nhưng họ không thể làm giàu uranium, mà thay vào đó, Tehran có thể nhập khẩu vật liệu này. Dự thảo đề xuất sơ bộ cũng nêu một số ưu đãi dành cho Iran.

Ở chiều ngược lại, Iran vẫn chưa thể hiện rõ triển vọng đàm phán và đạt thỏa thuận với Mỹ. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi ngày 26/6 khẳng định trên truyền hình nhà nước rằng chưa có bất kỳ thỏa thuận nào về nối lại đàm phán với Mỹ và cũng không có bất kỳ trao đổi nào mới về vấn đề này.

Ông Araghchi nói mọi thỏa thuận về kiểm soát chương trình hạt nhân Iran phải dựa trên ba trụ cột: quyền làm giàu uranium trong lãnh thổ Iran, Washington dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và Tehran đặt ra bảo đảm không theo đuổi vũ khí hạt nhân.