Những hình ảnh triều cường và ngập lụt lại một lần nữa xuất hiện tại các khu vực quen thuộc của TP. Hồ Chí Minh. Đỉnh triều cường cuối tháng 10 tiếp tục lập những kỷ lục mới, khiến sự kiên nhẫn của người dân dần vơi đi theo từng con nước.

Thích ứng và xoay xở đã trở thành kỹ năng quen thuộc của nhiều hộ dân ở vùng trũng, nhưng đây chỉ là giải pháp tình thế. Điều họ mong mỏi, là một giải pháp căn cơ, lâu dài.

Bà Nguyễn Thị Bích Tuý (phường An Lạc) cho biết: “Chỉ riêng phần lề đường không được đóng cọc đã sụt lún tới ba lần, mỗi lần khoảng hai mươi mấy phân. Dù đã gia cố lần thứ ba, vẫn tiếp tục lún; bây giờ kiểm tra thấy sụt thêm sáu, bảy tấc. Mọi người chán nản, nhiều người muốn bán nhà nhưng không ai mua; nhà mình còn chán thì người ta sao dám mua”. Ông Hoàng Thế Anh, cũng ở phường An Lạc, nhận định: “Tôi sinh sống ở đây lâu năm, thấy địa bàn bị sụt lún rất nhiều. Khu vực trũng thấp so với mặt đường, khi mưa, nước rút rất chậm, có khi cả ngày mới rút hết”.

Tình trạng này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân, mà còn đặt ra câu hỏi lớn về hiệu quả của các giải pháp chống ngập đã triển khai trong nhiều năm qua. Những con số không biết nói dối: áp lực từ tự nhiên ngày càng gia tăng. Nhưng liệu tất cả nguyên nhân có hoàn toàn do tự nhiên hay còn xuất phát từ nhiều yếu tố khác?

Nhìn lại quá trình phát triển, có thể thấy khu vực “lõi” của TP. Hồ Chí Minh (mới) – tức TP. Hồ Chí Minh trước đây đã trải qua giai đoạn đô thị hóa với tốc độ rất cao. Những không gian tự nhiên có chức năng trữ và thẩm thấu nước đang dần bị thu hẹp.

Dù hệ thống hạ tầng thoát nước liên tục được đầu tư, nó vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển, trong khi áp lực dân số cơ học lớn cũng tạo gánh nặng cho hạ tầng vốn đã quá tải. Một yếu tố khác được các chuyên gia cảnh báo là tình trạng sụt lún nền đất.

Ông Nguyễn Hoàng Anh Dũng - Phó Giám đốc Ban Quản lý Dự án Đầu tư Xây dựng Hạ tầng Đô thị TP. Hồ Chí Minh, cho biết nguyên nhân chính của sụt lún vẫn là việc khai thác nước ngầm quá mức để phục vụ sinh hoạt và sản xuất trong thời gian dài. Khi nền đất tiếp tục lún trong bối cảnh nước biển dâng lên, nguy cơ ngập là điều có thể dự báo trước.

Sự phát triển không đồng đều về cốt nền cũng tạo ra hiệu ứng 'bình thông nhau', khiến nước dồn về các khu vực trũng thấp. Rõ ràng, ngay trong 'lõi' đô thị, nhiều vấn đề nội tại vẫn đang chờ được giải quyết một cách đồng bộ.

Một trong những nguyên nhân nội tại nghiêm trọng nhất dẫn đến tình trạng ngập do triều ngày càng gia tăng là xung đột giữa phát triển đô thị và không gian tự nhiên. Quá trình bê tông hóa diễn ra quá nhanh đã làm mất đi các hồ điều tiết, hành lang kênh rạch, vô hình trung “lấy mất không gian của nước” một vấn đề mấu chốt về tư duy quy hoạch.

Vậy “không gian cho nước” trong một siêu đô thị như TP. Hồ Chí Minh cần được hiểu và quy hoạch như thế nào? Để có góc nhìn chuyên sâu về vấn đề này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ Khoa học Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn - Một chuyên gia có nhiều tâm huyết và nghiên cứu về quy hoạch đô thị bền vững.

Theo Tiến sĩ Khoa học – Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, TP. Hồ Chí Minh mới, sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, đang ở trong một phạm vi quản lý rộng hơn, điều này giúp quan sát dòng chảy nước rõ ràng hơn. TP. Hồ Chí Minh phát triển lan tỏa theo hướng tâm, và đây chính là cơ hội để giãn dân. Sau nhiều thập kỷ phát triển mạnh về lượng, giờ là thời điểm để Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu phát triển về lượng, còn TP. Hồ Chí Minh tập trung phát triển về chất. Khi dân số giãn ra, áp lực xây dựng tại nội thành giảm xuống, giúp cải thiện tỷ lệ không gian xanh và mặt nước vốn hiện nay chỉ đạt nửa mét vuông trên đầu người, thấp hơn rất nhiều so với tiêu chuẩn tối thiểu của UNESCO là 10 m².

Ông Ngô Viết Nam Sơn nhấn mạnh, để phát triển đô thị bền vững, toàn vùng TP. Hồ Chí Minh – Bình Dương – Bà Rịa – Vũng Tàu phải được quy hoạch theo nguyên tắc bền vững, kết hợp các yếu tố đô thị, thủy lợi, giao thông và hạ tầng. Việc này bao gồm nạo vét sông, hồ, kênh rạch để tăng trữ lượng chứa nước, đồng thời nâng cấp toàn bộ hệ thống hạ tầng thoát nước, từ đường cống, hồ điều tiết, đến các khu vực đô thị mật độ cao thường xuyên bị ngập. 

Bên cạnh đó, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân vùng thoát nước cho từng khu vực cụ thể. Mỗi vùng khi được xử lý dứt điểm sẽ không bị ngập trở lại, và chỉ khi đó mới gọi là một giải pháp thành công. Việc giải quyết từng vùng một cách triệt để sẽ giúp TP. Hồ Chí Minh mới phát triển đô thị một cách bền vững, vừa bảo đảm an toàn về thủy văn, vừa cân bằng không gian xanh, mặt nước và diện tích bê tông hóa.

Nhiều năm qua, khu vực thượng nguồn Bình Dương đã đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa với tốc độ nhanh. Hàng loạt khu công nghiệp và khu đô thị mới được hình thành, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế – xã hội.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng cũng đặt ra những thách thức lớn về quy hoạch hạ tầng thoát nước và bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên. Việc giảm diện tích thấm nước, san lấp kênh rạch và bê tông hóa mặt đất khiến lượng nước mưa tập trung nhanh, chảy mạnh về hạ lưu, tạo áp lực lớn lên hệ thống thoát nước tại khu vực trung tâm.

Để TP. Hồ Chí Minh phát triển bền vững, bên cạnh quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa, thành phố cần những giải pháp cụ thể, thiết thực và đồng bộ trong công tác quản lý Nhà nước. Ông nhấn mạnh:

Tại khu vực cửa ngõ ra biển thuộc Bà Rịa – Vũng Tàu, bức tranh phát triển kinh tế biển đang diễn ra sôi động. Đây không chỉ là mặt tiền biển của siêu đô thị, mà còn là “cửa xả” thủy văn trọng yếu của toàn bộ hệ thống sông Đồng Nai – Sài Gòn. Việc sở hữu các cụm cảng nước sâu tầm cỡ quốc tế là lợi thế cạnh tranh vượt trội và động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng. Cùng với đó, các dự án đô thị du lịch, dịch vụ đang dần được định hình.

Sau khi sáp nhập, TP. Hồ Chí Minh mới trở thành một siêu đô thị với đầy đủ thượng nguồn, trung tâm và cửa ngõ ra biển. Về lý thuyết, đây là điều kiện lý tưởng để thực hiện một quy hoạch tổng thể về thủy lợi và thoát nước. 

Song song với bài toán quy hoạch, nhiều nước trên thế giới tập trung vào 05 nhóm giải pháp chống sụt lún chính

 >>> Xin mời quý vị đón xem Thời sự HTV lúc 20 giờ và Chương trình Thế giới 24G lúc 20 giờ 30 phút mỗi ngày trên kênh HTV9