Để hiểu được bối cảnh "ngược gió" thời điểm "Chuông vàng vọng cổ" ra đời, ta sẽ cùng quay ngược thời gian về sau ngày đất nước thống nhất để tìm hiểu sơ nét về các loại hình văn hóa nghệ thuật, đặc biệt là sau Đại hội VI (1986).

Cụ thể, sau ngày đất nước thống nhất, các loại hình nghệ thuật (hội họa, điêu khắc, kiến trúc, âm nhạc, văn học, sân khấu, điện ảnh) dần phát triển, và đặc biệt có những thay đổi mạnh mẽ và tích cực sau Đại hội VI (1986). Trong cuốn "Sân khấu cải lương Thành phố Hồ Chí Minh 1975-2024", Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Quốc Thắng - Ủy viên Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật TP.HCM cho rằng, giai đoạn 1975-1990 là thời kỳ cải lương thành phố phát triển mạnh mẽ và toàn diện. Đây hẳn là kết quả của sự tiếp nối và phát huy những thành tựu đạt được ở các giai đoạn trước, đặc biệt là từ thời kỳ 1954-1975.

Bước sang thập niên 90, nền văn hóa nghệ thuật Việt Nam phát triển mạnh mẽ với một diện mạo mới, đa sắc đa thanh: thế hệ nghệ sĩ mới xuất hiện; nhiều dòng chảy nghệ thuật mới ra đời; những góc nhìn mới, cách thức thể hiện mới cùng những khát vọng nối tiếp nhau chuyển động. Công chúng khán giả được sống trong không gian của sự sáng tạo, trong khoảng giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc văn hóa Việt và sắc màu đa phương thời hội nhập.

Trong dòng chảy nghệ thuật không ngừng lớn mạnh đó, âm nhạc bùng nổ trước tiên với pop, rock, nhạc nhẹ cùng nhiều chương trình âm nhạc "làm mưa làm gió"... Tiếp sau đó là sự phát triển không ngừng của điện ảnh, văn học, hội họa, nhiếp ảnh, điêu khắc… Nghệ thuật cải lương cũng có những thay đổi để tìm đường phát triển, trong đó có dấu ấn của xã hội hóa sân khấu.

Tuy nhiên, vì rất nhiều nguyên nhân như: sân khấu cải lương không bắt kịp tốc độ phát triển của các loại hình nghệ thuật khác; nhịp sống thay đổi quá nhanh trong khi các tác phẩm chưa thực sự phản ánh các hiện tượng xã hội đương thời; thị hiếu công chúng thay đổi; nhiều thiết chế văn hóa như: trung tâm văn hoá, thư viện, bảo tàng, nhà văn hóa thiếu nhi… phục vụ nhu cầu văn hóa - thể thao của người dân; các chương trình truyền hình ngày một đa dạng, đặc sắc; đầu thập niên 90 là "giai đoạn hoàng kim" của phim TVB (phim bộ Hong Kong); cuối thập niên 90, làn sóng Hallyu (làn sóng văn hóa Hàn Quốc) bắt đầu du nhập vào Việt Nam... Tất cả đã góp phần tạo nên sự cạnh tranh giữa các loại hình, gây một sức ép không nhỏ với sân khấu cải lương.

Giữa lúc "bàn tiệc" văn hóa nghệ thuật có thêm nhiều "món" mới, công chúng khán giả tiếp tục có thêm một lựa chọn khác nhờ sự xuất hiện của Internet tại Việt Nam (năm 1997) cùng những mạng xã hội đầu tiên như: Facebook (2004), Youtube (2005), Yahoo! 360 (2005)... 

Theo đó, người dân được tiếp cận một không gian văn hóa hoàn toàn mới lạ, nhanh chóng, thuận tiện và dường như không có giới hạn. Đó là nơi các loại hình nghệ thuật được thể hiện dưới đa dạng các màu sắc văn hóa "Đông Tây kim cổ", nơi mọi biên giới và ngôn ngữ dường như bị xóa nhòa. Trong lúc đó, sân khấu cải lương loay hoay với những khó khăn vì rạp hát cải lương xuống cấp, nguồn nhân lực không đáp ứng khi lớp nghệ sĩ kỳ cựu ngày một thưa dần, thế hệ kế thừa ít ỏi, chưa đủ thực lực… Bản thân sân khấu cải lương bước vào hành trình "ngược gió" khi phải đối diện và vượt qua nhiều thách thức để định hình lại vị thế của mình.

Trong bối cảnh đó, HTV quyết định tổ chức cuộc thi "Chuông vàng vọng cổ", mùa đầu tiên diễn ra năm 2006. Đây là một quyết định táo bạo và quyết liệt, bởi nhà đài đã chọn sản xuất một chương trình tìm kiếm tài năng sân khấu cải lương thay vì nhiều lựa chọn khác, khả dĩ hơn, để tận dụng lợi thế xu hướng thịnh hành lúc bấy giờ; chưa kể hàng năm, HTV luôn "bận rộn" sản xuất hàng chục chương trình lớn nhỏ, đặc biệt là các thương hiệu lớn như: Cuộc đua xe đạp tranh Cúp Truyền hình TP.HCM; cuộc thi Người dẫn chương trình truyền hình (tiền thân của Én vàng)...

Nhà báo Thanh Hiệp nhận định về hành trình kiêu hãnh, tự hào của "Chuông vàng vọng cổ"

Nói về bối cảnh trước khi "Chuông vàng vọng cổ" ra đời, ông Trần Hiền Phương, Phó Trưởng Ban Văn nghệ Đài Truyền hình TP.HCM (HTV), cho biết: "Khoảng hai, ba năm trước khi "Chuông vàng vọng cổ" ra đời, Đài Truyền hình TP.HCM có phối hợp với Hội Sân khấu TP.HCM tổ chức cuộc thi Trần Hữu Trang, và chúng tôi nhận thấy giải thưởng này chỉ dành cho giới chuyên nghiệp của các đoàn hát. Trong khi đó, sân khấu cải lương rơi vào giai đoạn thoái trào, thế hệ nghệ sĩ lớp trước đã thành danh, lớp nghệ sĩ mới không có, các giọng ca mới cũng không có. Trong quá trình đi làm ở các tỉnh, chúng tôi phát hiện ra nhiều giọng ca trong quần chúng. Nhân sau một chương trình HTV phối hợp thực hiện tại tỉnh Cần Thơ, Ban Tổng Giám đốc đài đã đề nghị chúng tôi tìm một cuộc thi để HTV độc lập sản xuất một dự án mới, phù hợp thời đại mới".

Ông Trần Hiền Phương - Phó Trưởng Ban Văn nghệ HTV cho biết: "Cuộc thi lấy giọng ca làm chính, nên tiêu chí trước nhất là đi tìm những giọng ca mới, lạ, tiềm ẩn trong dân gian, chưa có điều kiện đến với chuyên nghiệp. Thông qua cuộc thi này, chúng tôi tìm thấy họ, đào tạo và nâng đỡ họ, để họ có cơ hội trở thành nghệ sĩ chuyên nghiệp".

Nhớ về những năm trước 2006, ông Hiền Phương chia sẻ: "Mới đầu, tôi cũng chưa có ý tưởng gì. May mắn là mấy ngày sau đó, tôi có dịp qua nhà anh Minh Vương (hiện là NSND Minh Vương) để làm một chương trình và vô tình thấy tấm hình chụp anh Minh Vương lúc 14 tuổi, khi anh đạt giải Khôi nguyên vọng cổ.

Tôi biết trước đây có giải Thanh Tâm giành cho các nghệ sĩ chuyên nghiệp. Khi thấy giải Khôi Nguyên vọng cổ và hỏi thăm anh Minh Vương, tôi biết được đây là một giải dành cho những người mới. Từ các yếu tố đó, tôi nảy sinh ra ý tưởng, hình thành được kịch bản, từ đó cuộc thi "Chuông vàng vọng cổ" ra đời. Cuộc thi lấy giọng ca làm chính, nên tiêu chí trước nhất là đi tìm những giọng ca mới, lạ, tiềm ẩn trong dân gian, chưa có điều kiện đến với chuyên nghiệp. Thông qua cuộc thi này, chúng tôi tìm thấy họ, đào tạo và nâng đỡ họ, để họ có cơ hội trở thành nghệ sĩ chuyên nghiệp".

"Chuông vàng vọng cổ" bắt đầu với sự quyết tâm của những trái tim nóng nhằm kiếm tìm những tài năng mới cho sân khấu cải lương, góp phần xây dựng lực lượng kế thừa - những người sẽ tiếp nối cha ông trong hành trình bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp của bộ môn nghệ thuật sân khấu cải lương. Hành trình 19 năm qua với "Chuông vàng vọng cổ" chưa bao giờ dễ dàng, để duy trì "đến hẹn lại lên" trong hai thập kỷ là rất nhiều nỗ lực, tài năng, tâm huyết của những người sản xuất chương trình. 

Bởi những khó khăn của bộ môn nghệ thuật sân khấu cải lương vẫn còn đó; các chương trình truyền hình với xu hướng sôi động, hài hước ngày một lên ngôi qua hàng loạt các gameshow, realityshow (chương trình truyền hình thực tế), musicshow (chương trình âm nhạc) đình đám; các nền tảng giải trí trên Internet ngày một phát triển, gần nhất là sự bùng nổ mạnh mẽ của nền tảng Tiktok; các dịch vụ xem video trực tuyến như Netflix cũng gia nhập vào cuộc cạnh tranh giành lấy thị phần, "chiếm" lấy người dùng. Trong dòng chảy hối hả và biến động không ngừng ấy, hành trình của "Chuông vàng vọng cổ" vẫn có sức sống riêng, bền bỉ, không ngừng "ngược gió" tiến về phía trước.

20 năm "Chuông vàng vọng cổ" là một câu chuyện truyền cảm hứng, bởi từ đây ta thấy được đâu đó trong cuộc nhân sinh sẽ có những lúc ta phải chọn giữa việc muốn làm và việc nên làm. Từ "Chuông vàng vọng cổ", ta thấy được sự lựa chọn của những người tổ chức cuộc thi, dẫu phải đối diện với nhiều khó khăn, nhưng vì đường đúng đắn vẫn luôn là đường nên đi. Bởi vì đã chọn và đã không bỏ cuộc, thành tựu "Chuông vàng vọng cổ" có được lại càng thêm ý nghĩa, thêm quý giá! Và để tiến xa trên con đường này, sự đồng lòng giữa các thành viên, của từng mảnh ghép nhỏ nhất đã tạo nên một sức mạnh to lớn.

Xuyên suốt 20 năm qua, "Chuông vàng vọng cổ" có sự soi rọi của những "ngọn hải đăng": cố NSND Diệp Lang, cố NSND - đạo diễn Huỳnh Nga, cố NSND Thanh Tòng, cố NSND - soạn giả Viễn Châu, cố soạn giả Lê Duy Hạnh, cố soạn giả Hoàng Song Việt...; có sự gắn bó, ủng hộ hết lòng của các nghệ sĩ tài hoa: NSND - đạo diễn Lê Thụy, NSND Minh Vương, NSND - Tiến sĩ Bạch Tuyết, NSND Trọng Phúc, NSND Phượng Loan, NSND Thanh Nam, NSND Hữu Quốc, NSƯT Kim Tử Long, NSƯT Thoại Mỹ, NSƯT - nhạc sĩ Hoàng Thành, NSƯT - nhạc sĩ Minh Tâm, NSƯT - nhạc sĩ Trường Giang, nghệ sĩ Chí Tâm, nghệ sĩ Thanh Hằng, chuyên gia thiết kế phục trang Bảo Ly, Kim Duyên…; cùng công sức của hàng trăm thành viên của ê-kíp sản xuất, từ các vị trí âm thanh, ánh sáng, thiết kế sân khấu, thiết kế đồ họa đến quay phim, dựng phim, biên tập, đạo diễn...

Ông Trần Hiền Phương, Phó Trưởng Ban Văn nghệ HTV nhận định: "Những thành quả "Chuông vàng vọng cổ" có được là nhờ sự đóng góp rất lớn của các nghệ sĩ đi trước, những người tâm đắc với cuộc thi khi thấy hướng đi của HTV là đúng. Với con đường tìm kiếm giọng ca mới, cuộc thi được ủng hộ hoàn toàn. Các nghệ sĩ đã nhiệt tình tham gia và hết mình vì thế hệ tương lai của sân khấu cải lương. 

Cá nhân tôi nói riêng và HTV nói chung rất tri ân, rất biết ơn những nghệ sĩ đã phục vụ, cống hiến cho "Chuông vàng vọng cổ" 20 năm qua. Đặc biệt, chúng tôi rất tri ân những nghệ sĩ đã khuất! Họ đã cống hiến, đã ra đi nhưng những đóng góp của họ vẫn còn vẹn nguyên giá trị và sẽ còn mãi cùng với cuộc thi này". 

Các nghệ sĩ thế hệ đi trước như ngọn đuốc dẫn đường cho lớp lớp các thế hệ tiếp nối. Và qua hành trình bền bỉ "đãi cát tìm vàng", "Chuông vàng vọng cổ" đã tìm ra những viên ngọc thô; trao truyền cho họ những kĩ năng, kiến thức, những vẻ đẹp và giá trị quý báu của sân khấu; truyền lửa nhiệt huyết yêu nghề và sứ mệnh gìn giữ nghệ thuật truyền thống... 

Từ đó, "Chuông vàng vọng cổ" đã góp phần xây dựng lực lượng kế thừa cho sân khấu cải lương.

Câu chuyện của nghệ sĩ Bảo Ly - người "may" ký ức, giữ hồn dân tộc và hành trình 20 năm gắn bó "Chuông vàng vọng cổ"

Đến nay, "Chuông vàng vọng cổ" đã quy tụ một đội ngũ sản xuất giàu kinh nghiệm, nhiệt huyết, giỏi nghề. Nhưng chỉ ê-kíp sản xuất thôi là chưa đủ, vì "một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao". Đồng hành với nhà sản xuất, các thành viên trong Hội đồng báo chí, các nghệ sĩ trong hành trình "ngược gió" suốt 20 năm qua là đông đảo khán giả mộ điệu, các bạn trẻ đam mê cải lương đến với cuộc thi và đặc biệt là sự đồng hành bền bỉ của nhà tài trợ - Ngân hàng TMCP Sài Gòn Công Thương (Saigonbank).

Ông Trần Thanh Giang, Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Sài Gòn Công thương: "Tôi cho rằng ngoài nhiệm vụ kinh doanh, doanh nghiệp phải có trách nhiệm đối với xã hội, góp phần gìn giữ văn hóa dân tộc. Thông qua việc đồng hành với các hoạt động cộng đồng, doanh nghiệp sẽ góp phần cải thiện đời sống tinh thần của người dân, Saigonbank cũng đã làm được điều đó qua việc gắn bó với "Chuông vàng vọng cổ"".

Tiết lộ lý do Saigonbank gắn bó với "Chuông vàng vọng cổ" ngay từ những ngày đầu, ông Trần Thanh Giang, Tổng Giám đốc Saigonbank, cho biết: "Với vai trò là ngân hàng thương mại cổ phần đầu tiên của Việt Nam, chúng tôi luôn trân trọng các giá trị bền vững, trong đó văn hóa là nền tảng tinh thần quan trọng. 

Chính sự đồng điệu giữa sứ mệnh gìn giữ di sản văn hóa và triết lý phát triển bền vững của Saigonbank đã đưa chúng tôi đến với cuộc thi. Hơn 19 năm qua, chúng tôi đã chứng kiến sự tin yêu của khán giả, thấy nhiều giọng ca trẻ thành danh từ cuộc thi. Đó là những động lực thôi thúc giúp chúng tôi gắn bó bền bỉ suốt thời gian qua. Điều đó cũng khẳng định rằng, sự đồng hành của Saigonbank không chỉ là một cam kết tài trợ, mà còn là trách nhiệm với cộng đồng, góp phần bảo tồn và phát huy nghệ thuật sân khấu cải lương".

"Chuông vàng vọng cổ" ra đời cũng không ngoài sứ mệnh giữ lấy tinh thần dân tộc! Bởi thông qua từng tiết mục, người nghệ sĩ đã gửi gắm đến các thế hệ khán giả một tình yêu nước nồng nàn, lòng tự hào dân tộc; những bài học nhân nghĩa, những giá trị nhân sinh của ông cha ta được trao truyền qua bao đời, đó là bài học về lòng trung kiên ái quốc, sự son sắt thuỷ chung, về đạo làm vợ làm chồng, về chữ hiếu, về tình bạn, tình yêu đôi lứa, về sự rung động trước vẻ đẹp quê hương, đồng cảm trước nỗi đau của đồng bào… Những giá trị tốt đẹp ấy đã, đang và sẽ luôn tồn tại xuyên suốt trong dòng chảy văn hóa - lịch sử của dân tộc, ấy là nhờ một phần không nhỏ của bộ môn nghệ thuật truyền thống cải lương.

Chuông vàng 2010 Bùi Trung Đẳng chia sẻ về hành trình trưởng thành của thí sinh sau cuộc thi "Chuông vàng vọng cổ"

Trong giới hạn một cuộc thi, một chương trình truyền hình, "Chuông vàng vọng cổ" đã có những thành tựu đầy kiêu hãnh với hành trình bền bỉ 20 năm "ngược gió", đã tìm ra được những tài năng trẻ, bổ sung nguồn nhân lực đáng kể cho sân khấu cải lương TP.HCM và các tỉnh thành. NSND - Chuông bạc 2006 Hồ Ngọc Trinh nhận định: "Chuông vàng vọng cổ là một cuộc thi lớn, uy tín, mang tầm cả nước. Xuyên suốt 20 mùa thi, "Chuông vàng vọng cổ" đã đạt được nhiều thành tựu, trong đó có thể nhắc đến một nghệ sĩ nhân dân, 12 nghệ sĩ ưu tú cùng tất cả các bạn chuông vàng, chuông bạc, các nghệ sĩ trong từng thời kỳ".

Lực lượng các nghệ sĩ trẻ ấy hiện đều đứng vững với nghề, là nguồn nhân lực quan trọng cho các sân khấu lớn nhỏ, như: Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam, Nhà hát Cải lương Trung ương, Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang, Đoàn Nghệ thuật Quân khu 7, Đoàn Nghệ thuật Cải lương Vĩnh Long, Đoàn Nghệ thuật Cải lương Vàm Cỏ Tây Ninh, Đoàn Văn công Đồng Tháp, Trung tâm Văn hóa nghệ thuật tỉnh An Giang…; tham gia vào các chương trình định kỳ của HTV như: "Vầng trăng cổ nhạc", "Ngân mãi chuông vàng"…

Các thí sinh "Chuông vàng vọng cổ" từ miền Bắc trưởng thành từ cuộc thi và trở thành những nhân tố tiên phong cho cải lương miền Bắc

Không chỉ ghi dấu ấn ở khu vực miền Nam, thành tựu của "Chuông vàng vọng cổ" còn lan rộng cả nước. Những "mầm xanh" từ miền Bắc vào Nam thi "Chuông vàng vọng cổ" và khi trở về, họ trở thành những nhân tố tiên phong trong cải lương miền Bắc, làm việc tại Nhà hát Cải lương Trung ương, tại trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh (ĐH SK&ĐA) Hà Nội... Đơn cử như câu chuyện của Giải tư "Chuông vàng vọng cổ" 2015 Đỗ Thị Yến, hiện là Thạc sĩ Đỗ Thị Yến - Giảng viên Khoa Kịch hát Dân tộc , trường ĐH SK&ĐA Hà Nội.

Ông Trần Hiền Phương, Phó Trưởng Ban Văn nghệ HTV, kể: "Năm đó khi vào Nam thi "Chuông vàng vọng cổ", Đỗ Thị Yến mới học năm 2 trường ĐH SK&ĐA Hà Nội. Ở ngoài Bắc, phải học đến năm 3, các bạn sinh viên mới được học bài vọng cổ vì họ cho rằng đây là một bài khó. Vì mới học năm 2, gần như Đỗ Thị Yến chưa được chỉ dạy bài bản cách ca vọng cổ, bạn chỉ nghe băng đĩa và ca theo thôi. Nhưng khi thi "Chuông vàng vọng cổ", Yến có tiến bộ rất lớn, học hỏi được nhiều nhờ sự thông minh và nhạy bén của mình. Bên cạnh Đỗ Thị Yến còn có Minh Hải, Như Quỳnh, Nguyễn Thị Lý, Đoàn Hoa Mai... là những bạn thí sinh từ miền Bắc vào thi "Chuông vàng vọng cổ", nay cũng trở thành một trong những gương mặt quan trọng của Nhà hát Cải lương Trung ương".

Hành trình 20 năm "ngược gió đãi cát tìm vàng" và những thành quả đáng quý

Như đã đề cập trước đó, một trong những khó khăn lớn nhất của sân khấu cải lương là thiếu thốn nguồn nhân lực. Đại học sĩ Thân Nhân Trung cũng đã từng khẳng định "Hiền tài là nguyên khí quốc gia" để nêu rõ vai trò quan trọng của yếu tố con người trong sự phồn vinh của dân tộc. Sự có mặt của "Chuông vàng vọng cổ" suốt 20 năm qua đã phần nào giải quyết bài toán khó - thiếu những gương mặt trẻ, những giọng ca mới. Sự trưởng thành của các thí sinh sau cuộc thi tạo nên lớp lớp thế hệ tiếp nối. Và nhờ có lực lượng kế thừa này, những giá trị tốt đẹp của nghệ thuật sân khấu cải lương nói riêng và giá trị tinh thần của dân tộc nói chung sẽ liên tục được lưu truyền và phát triển thêm nữa trong dòng chảy lịch sử của dân tộc.

Trong những năm gần đây, "Chuông vàng vọng cổ" ngày càng đổi mới và sáng tạo để có sự kết nối giữa văn hóa truyền thống và hiện đại, để giữ được nét đẹp văn hóa phương Nam trong tinh thần hội nhập. Sự có mặt của "Chuông vàng vọng cổ" suốt 20 năm qua đã góp phần đưa cải lương đến gần hơn với các khán giả trẻ, neo giữ trong lòng công chúng để cải lương còn mãi!

"Chuông vàng vọng cổ" nói riêng và bộ môn nghệ thuật sân khấu cải lương nói chung vẫn đang trong hành trình "ngược gió" bởi phía trước là những khó khăn phải đối diện và vượt qua. Đó là sự thiếu vắng các tiết mục mới, đội ngũ sáng tác ít ỏi, đội ngũ biểu diễn còn bị phân tán bởi gánh nặng "cơm áo gạo tiền", hệ thống kĩ thuật hiện đại dành cho sân khấu chưa tương xứng, còn ít các chính sách hợp lý cho các nghệ sĩ cải lương và nghệ thuật truyền thống…

Nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện nhận định, lý do âm nhạc thành công nhờ một phần không nhỏ của các sáng tác

Trong đó, trăn trở vì thiếu các tiết mục mới, mang đậm hơi thở đương đại, cùng đội ngũ sáng tác ít ỏi đã và đang là một vấn đề rất nan giải và được giới chuyên môn nhiều lần nhắc đến. Nhìn lại trường hợp thành công của âm nhạc nước nhà từ sau Đổi mới (1986), ta nhận thấy dấu ấn của nhạc sĩ với những sáng tác làm nên tên tuổi của các ca sĩ, các nhóm nhạc. Vai trò của sáng tác là một trong những nguyên nhân chính giúp loại hình văn hóa âm nhạc phát triển rực rỡ. 

Nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện, Hội Âm nhạc TP.HCM, chia sẻ: "Tới năm 1990, âm nhạc khởi sắc với nhiều bứt phá. Mặc dù số lượng tác giả "quanh đi quẩn lại" không nhiều lắm, nhưng chúng tôi đã lập thành nhóm những người bạn, gồm các anh Trịnh Công Sơn, Thanh Tùng, Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn… Chúng tôi viết những tác phẩm mang sức sống mới, với lối hành văn mới, mang giai điệu và tiết tấu mới mẻ, phù hợp với thế giới". Vai trò của sáng tác cũng quan trọng không kém với điện ảnh, được nhấn mạnh trong khẳng định "Content is king" (tạm dịch: Nội dung là vua) của các kịch bản phim. Tương tự, một soạn giả giỏi với những tác phẩm cải lương ấn tượng sẽ là điều kiện tiên quyết để giúp người nghệ sĩ có khả năng thăng hoa trong tiết mục của mình.

Nói về lực lượng các tác giả, nhất là các tác giả có thể "đo ni đóng giày" cho nghệ sĩ, ông Nguyễn Minh Hải, Trưởng Ban Văn nghệ HTV, Trưởng Ban tổ chức "Chuông vàng vọng cổ" chia sẻ: "Đó là một giấc mơ đã có từ rất lâu! Ai cũng muốn có một tác giả riêng như ngày trước, họ sẽ viết các tác phẩm "đo ni đóng giày", dành riêng cho một nghệ sĩ. 

Song thực tế hiện nay, điều này rất khó khăn. Phần vì thiếu đội ngũ sáng tác, phần vì thù lao chưa đáp ứng. Thậm chí ngay cả khi có thù lao tương xứng, chúng ta cũng chưa chắc sẽ có được những vở diễn hay như kỳ vọng".

Bên cạnh đó, những mảnh ghép nhỏ khác góp phần tạo nên thành công cho sân khấu cải lương, như các thầy đàn, các nhà thiết kế phục trang, đạo cụ… cũng có những trăn trở của riêng mình. Trong đó có sự mong mỏi và kỳ vọng dành cho thế hệ kế thừa, để tinh hoa văn hóa nghệ thuật cải lương và bản sắc văn hóa Việt sẽ mãi được lưu truyền. 

Như nghệ sĩ Bảo Ly, người phụ trách phục trang suốt 20 năm "Chuông vàng vọng cổ", chia sẻ: "Như tôi lớn tuổi thì sẽ có lớp kế thừa, chứ sân khấu không thể nào thiếu phục trang được. Tôi là người gắn bó với HTV suốt mấy chục năm, tôi rất tâm đắc với công việc của mình. Tôi cũng mong HTV có thể tìm kiếm thêm những người kế thừa để giữ truyền thống riêng của mình, để tìm những nét riêng của dân tộc, như xưa giờ tôi vẫn nổi danh là làm đồ Việt Nam không lai Tàu. Nếu sau này các em, các cháu có theo nghề, hãy tiếp tục giữ gìn truyền thống và giữ những nét riêng của trang phục Việt Nam mình".

Không chỉ có những khó khăn nội tại, sự thay đổi của nhiều yếu tố khách quan cũng đặt ra cho sân khấu cải lương những thách thức, trong đó phải kể đến sự thay đổi trong cách tiếp cận của công chúng khán giả. 

Đối với nghệ sĩ sân khấu nói riêng và những người hoạt động trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật nói chung, chỉ cần có khán giả thì sân khấu vẫn còn, văn hóa vẫn còn. Ngày nay, công chúng khán giả, đặc biệt là người trẻ, có những thói quen văn hóa mới, là kết quả tất yếu dưới tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 (với các hệ thống liên kết thế giới thực và ảo). Khán giả giờ đây sử dụng các thiết bị thông minh để tìm kiếm thông tin, theo dõi các chương trình văn hóa - nghệ thuật - giải trí mọi lúc mọi nơi; Những sản phẩm nghe nhìn có tiết tấu nhanh, nội dung được phân chia theo nhiều nhóm chủ đề, được đề xuất theo đúng hành vi, thói quen của người dùng (khán giả); gia tăng sự thuận tiện cho tính tương tác giữa người xem với nghệ sĩ và sản phẩm văn hóa…

Trong xu thế ấy, hầu hết các nghệ sĩ trẻ trưởng thành từ "Chuông vàng vọng cổ" cũng đã tạo cho mình những kênh youtube, tiktok riêng… nơi họ có thể chia sẻ những sản phẩm âm nhạc và trò chuyện cùng khán giả. HTV qua từng năm cũng có nhiều đổi mới về cách thức tổ chức, nội dung và hình thức thể hiện để tiếp cận khán giả trên đa nền tảng, với fanpage, youtube, HTVm... Tất cả đều là những nỗ lực để gìn giữ nghệ thuật sân khấu cải lương, để đưa bộ môn này tiếp cận gần hơn và nhiều hơn với khán giả. 

Song trong cơn bão thông tin giải trí toàn cầu, hẳn như vậy vẫn chưa đủ, cần nhiều hơn nữa từ sức mạnh tổng hòa của nhiều yếu tố với các thiết chế văn hóa, các chính sách, sự chung tay góp sức của nhiều ban ngành ở tầm vĩ mô… để sân khấu cải lương nâng tầm vị thế, tồn tại bền vững cùng dòng chảy văn hóa của dân tộc.

Dưới góc độ của một cơ quan báo chí, HTV cùng các cộng sự đã có một hành trình đầy kiêu hãnh với 20 năm "ngược gió đãi cát tìm vàng". 

Là người gắn bó với "Chuông vàng vọng cổ" từ lúc cuộc thi còn là ý tưởng trên giấy, ông Trần Hiền Phương - Phó Trưởng Ban Văn nghệ HTV vẫn luôn đau đáu làm sao để sân khấu cải lương không bao giờ chết. Ông tâm sự: "Tôi mong rằng, sau mỗi cuộc thi, chúng ta sẽ có thêm một lứa nghệ sĩ để gắn bó với sân khấu, để làm sao cho sân khấu cải lương không bao giờ chết, để khán giả vẫn yêu mến cải lương. 

Chúng tôi đã cố gắng giữ vững "Vầng trăng cổ nhạc", "Ngân mãi chuông vàng" để các bạn thí sinh sau cuộc thi có một sân chơi, một nơi để tiến lên, để làm nghề và sống với nghề. Song thực sự hiện nay, còn ít bạn gắn bó với nghề. Bạn đến với cuộc thi, xem đây là một nền tảng để bạn vươn lên nhưng không muốn hy sinh, như vậy rất khó để phát triển. Bạn phải hy sinh thì mới có thể gắn bó với nghề. Đây là điều trăn trở nhất của tôi suốt 20 năm qua". 

Điều ông Trần Hiền Phương trăn trở cũng là điều được gửi gắm trong thông điệp sâu sắc nhất của bộ phim Ấn Độ nổi tiếng "3 idiots" (tạm dịch: Ba chàng ngốc), rằng hãy cứ hết lòng theo đuổi đam mê rồi thành công sẽ đuổi theo bạn.

Con đường phía trước có thể sẽ còn nhiều khó khăn thử thách, nhưng như ông cha ta đã dạy, "Có công mài sắt, có ngày nên kim", chúng ta có thể tin tưởng, lạc quan vào một tương lai tươi sáng cho sân khấu cải lương. 

Bởi không chỉ có 20 năm "Chuông vàng vọng cổ" mà còn có sự đóng góp của rất nhiều câu lạc bộ đờn ca tài tử ở trường học, các địa phương; sự chung tay của các nghệ sĩ trẻ ở nhiều loại hình văn hóa khác trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống... và đặc biệt, chúng ta có sự đồng hành của khán giả. Dù họ có thể thay đổi cách tiếp cận, thay đổi thị hiếu nhưng trong họ vẫn luôn có một "mật mã văn hóa" của người dân đất phương Nam, của người con đất Việt. Với "mật mã văn hóa" đó, mỗi người dân nước ta sẽ vẫn luôn yêu tha thiết tiếng Việt, văn hóa Việt, vẫn rung động trước những ca từ, những làn điệu ngọt ngào mà rất đỗi thân thương của bài vọng cổ. 

Đó chính là sức mạnh, là sự cổ vũ to lớn để sân khấu cải lương nói riêng và các bộ môn nghệ thuật truyền thống nói chung tiếp tục phát triển, tiếp tục trao truyền những giá trị văn hóa tốt đẹp ngàn đời của dân tộc.